Vahe V
Faka'ilonga 'o e Manu-Fekai

Tu'u kapau ‘oku te’eki te ke lau ‘o “´ILO’I E MANU-FEKAI” oua lau ‘a e vahe ko'eni.

Ko e “Faka’ilonga ‘o e Manu-Fekai” mo e “Sila ‘o e ‘Otua” ‘oku na tu’u fehängaaki. ‘I he ‘aho fakamui ‘e ma’u ‘e he taha kotoa pë ha taha ‘o kinaua.

Ko kinautolu ko ë te nau fili ‘a e sila ‘o e ‘Otua´ te nau fakataha mo Sisu ‘i hono pule’anga fakaofo´-‘a e palataisi ko ia ko hono faka’ofa’ofa oku ‘i tu’a atu ia mei he ‘etau misi ‘amanaki ‘a e fonua ko ë ‘oku nofo aoniu ai ‘e melino mo e anga’ofa pea ‘e pule fakatu’i ai ‘e loto-fiefia. (1 Kolinito 2:9)

Ko kinautolu ko ë te nau fili ‘a e faka’ilonga ‘o e manu fekai ‘e fakapuna kinautolu ki he ano ‘o e afi. (Fakaha 14:10)

Masi’i! Ka ‘i ai ha me’a ‘oku ‘ikai ke tau fie ma’u ko e faka’ilonga ‘o e manu-fekai!

Kuo tau mateu ‘eni ke tau ‘ilo’i ha me’a ‘ilongata’a, ko e fo’i käkä fakaoli ‘eni ‘o e gaahi käkä fieoli ko e fu’u fo’i “loi” ‘eni te ne fakahala’i ‘a mamani mo fakatü’ulu’i ia ke ta’e ‘i ai ha toe ‘amanaki fakatu’amelie.

“Koe ki’i fo’i kau’i uite ‘eni na’e mafesi ai ‘e tu’a ‘o e kameli.”

Fakafanongo mai ki he folofola ‘a e ‘Otua´ fekau’aki mo ‘e “faka’ilonga´ ni.”

“Bea muimui iate kinaua hono tolu oe agelo, ‘o ne behe, aki ae le’o lahi. Kabau e hu e ha taha ki he manu fekai mo hono fakatätä, bea ma’u ae fakailoga ‘i hono foi la’e, be i hono nima. E inu eia i he uaine oe houhau oe Otua, aia kuo ligi taehui ki he ibu o hono houhau; bea e fakamamahi ia aki ae afi moe sulifa i he ao oe kau agelo maonioni, bea i he ao oe Lami.” Fakaha 14: 9, 10.

Ko e founga faingofua ‘e ua ke ‘ilo ai ‘a e faka’ilonga ‘o e manu fekai. ‘Uluaki´, fehu’i ki he manu fekai ‘a e faka’ilonga a hono mafai, pea te ne fakahä atu ‘e ia. Hono ua, fekumi pë ko e hä ‘a e Sila ‘o e ‘Otua pea te ke ‘ilo leva ko e “faka’ilonga” ‘oku tu’u fehängaaki mo ia.

Ko e ‘uhinga ‘eni ‘oku tuku mai ai ‘a e fakatokanga fakamanavahë ki he ma’u ‘a e faka’ilonga ‘o e manu fekai´, koe’uhi ko e fu’u angahala lahi ia ki he ‘Otua. Ko e me’a ‘eni ‘ë hë ai ‘akinautolu te nau ma’u. Ko kinautolu te nau fili ‘a e Sila ‘o e ‘Otua´ ‘oku nau fakaha mai ‘enau mateaki mo e ‘ofa ki he ‘Otua ka ‘ikai ko e manu-fekai ‘o ‘au ki he fesiofaki mo e mate!

‘Io, ‘oku fakahä mai ‘e he folofola´ ‘e fai ‘a e fakatetenga. (Ko e founga manakoa taha ‘eni ‘o e manu-fekai.)

Ko kinautolu ‘e fakafisi kiate ia ‘e fakatanga’i pea ‘e fakasitu’a’i ‘o ‘ikai fakangofua ke nau fakatau mai pë fakatau atu, pea ‘e toki tautea ki he mate! (Fakaha 2:10)

Vakai ki he folofola faka’ohovale ko’eni. Fakatokanga’i ko e “fakatätä oe manu-fekai” te ne fakamälohi ‘a e “tautea mate” ‘i he kuonga ni.

“Bea nae tuku kiate ia ke ne foaki ae moui ki he fakatätä oe manu fekai, ke lea ai ae fakatätä oe manu fekai, bea bule ke tamate’i akinautolu e ikai te nau hu ki he fakatätä oe manu fekai....Bea ke oua naa fakatau mai be fakatau atu e ha taha; ka ko ia be kuo ‘i ai ae fakailoga, be ae higoa oe manu fekai, be koe lau o hono higoa.” Fakaha 13: 15, 17.

‘Oiauë ‘a e ‘ata fakamanavahë´!

‘I ho’o vakai ki he me’a ni ‘e tatau ai pë, ‘oku ngaolo mo unu fakafufu mai ‘a e kuonga ‘e hoko ‘o kehe ‘aupito ai ‘a mamani. Pea ‘e ‘ikai ke fuoloa.

Ko kinautolu ‘oku ‘ofa ki he ‘Otua´ ‘aki honau loto kotoa ‘e ‘ikai tenau muimui ‘o fakatulolo ki he fakatetenga ‘e hoko - ha’u hä fa’ahinga me’a pë. Te nau tu’u ma’u neongo ‘e fehangahangai mo e mate, pea te nau ma’u ‘e Sila ‘o e ‘Otua mo’ui ‘i honau la’e. Ko ho’o fili ‘eni? ‘Oku ‘ikai ko ha me’a fakava’iva’inga ‘a e mo’ui ta’engata pë ko e mate ta’engata.

Fekau’aki mo e faka’ilonga pë ko e Sila ‘e ‘Otua´ ‘oku pehë mai:

“Bea neu mamata ki ha agelo e taha nae alu hake mei he botu hahake, kuo iate ia ae mea fakamau (sila) oe Otua moui: bea nae kalaga ia aki ae le’o lahi ki he agelo e toko fa, nae tuku ki ai ke tautea ae fonua moe tahi, O behe, Oua naa tautea ae fonua, be koe tahi, be koe gaahi akau, kae oua ke oji e mau fakailonga’i ae kau tamaioeiki a ho mau Otua i ho nau foi la’e.” Fakaha 7:2, 3.

Ko e “matangi” ‘i he kikite ‘oku ne fakafofonga’i ‘a e feke’ike’i mo e vätau. (Jelemaia 49:36, 37) ‘Oku ‘i ai ‘a e fepaki fakamamani lahi ‘e hoko, ‘e vaveni pë ‘ene hokosia. Ka ko’eni ‘oku lolotonga puke ‘eni ‘e he kau angelo´ kae ‘oua ke tuku ha faingamälie ki he kau seväniti ‘a e ‘Otua ke nau ma’u Hono sila. Ko e alo’ofa ‘e ‘Otua mo Hono meesi´, ‘oku Ne kei ta’ofi ai - ka ‘e ki’i fuoloa si’i pë. Na’e ‘i ai ‘a e ngaahi “puipui faka’ahu”, fekau’aki mo e gaahi pule’anga malohi taha ‘o mamani ko ‘enau “talanga’i e melino.” Kuo fetalanoa’aki ‘a mamani ki he melino ka lolotonga ‘eni ‘oku nau mateuteu ki he tau. ‘Oku nau tangi melino ka ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha melino. (Jelemaia 6:14, 1 Tesalonika 5:3)

‘Oku ‘ikai ko ha me’a noa ‘a e te’eki ke fakahoko mo fakamälohi mai ‘e faka’ilonga ‘o e manu-fekai. Ka ‘e vave ni pë ‘a e kamata ke fakangaloku ‘e he kau angelo ‘enau puke matangi! Pë ‘i he TV, letiö, ‘intaneti pë te ke mamata ki he fakatanga ‘o e nihi’i ‘i he fakamaau’anga ‘o ‘akinautolu ‘oku nau ma’u ‘e Sila ‘o e ‘Otua, ‘e toki ‘ilo leva he toko taha kotoabe ‘a e faikehekehe ‘a e sila mo e faka’ilonga pea tenau fai ‘a e fili. ‘I he ki’i tohi ni´ ko e founga ‘eni ‘oku ‘omai ‘e he ‘Otua ke ke ‘ilo ai ‘a e mo’oni! ‘Oku ‘ikai ko ha fenäpasi ‘a ho lolotonga lau ‘eni he taimi ni. ‘Oku tatali mai e ‘Otua´ ki he kau loto totonu´ fakatökilalo ‘a Kalaisi ke nau ‘ilo ‘a e ngaahi ‘ü me’a kuo fihi - pea te nau lava ‘o ma’u Hono sila ‘a ia ‘oku feinga Setane ke fakapuli’i meia kinautolu.

Ka ‘ë ‘ilo kotoa ‘a mamani ki he ngaahi ‘ü me’a kuo fihi, (Luke 8:17) pea te nau fai ‘e fili faka’osi-kuo tuku ‘a taimi! Pea ‘e toki täpuni leva ‘a e matapa ‘o e faingamälie pë ko e ‘ahi’ahi (probation) ki he fa’ahinga ‘o e tangatä, pea ‘e toki tö fakamuimui mai ‘e mala’ia ‘e fitu, ko e fu’u fepaki lahi faka’ulia ‘eni ‘a mamani faka’osi, (te tau toki hoko atu ki ai ‘a mui).

Ko e tafa’aki ko ë te ke tu’u ai ‘e fakapapau’i ia mei he fili te ke fai taimi ni.

Ko e hä ‘a e “Sila ‘e ‘Otua?” Ko e sila ko ha me’a ‘oku fekau’aki mo ha faingäme’a fakalao. Ka ‘i ai ha lao kuo pau ke faka’ilonga’i ‘aki ia ‘a e sila ‘o e pule’anga´. Ko e sila´ ‘oku tolu hono konga:

1. Ko e hingoa ‘o e tu’i pë ko e pule.
2. Hingoa fakalakanga pë fakanofo.
3. Ko e pule’anga ko ë ‘oku´ ne pule’i´.

Ka tuki (stamp) ‘e faka’ilonga ‘o e sila’i ha lao pë ko ha pa’anga ‘oku fakapule’anga leva ia. Pea ‘oku tu’u mateaki kotoa ‘a e pule’anga ki hono poupou’i. Ko e sila ‘e ‘Otua´ ‘oku ne fokotu’u ke fakapule’anga ‘Ene fono´, pea ‘oku tu’u mateaki kotoa ‘e ‘Univesi ‘i hono poupou’i´.

Ka ‘i ai ha taha ‘oku ‘ikai ke mo’oni hono loto´ ki he sila ‘o e pule’anga´ mo hono lao ko ë ‘oku fakapiki mai mo ia ‘e hä mai ia ‘oku ‘ikai ke mo’oni hono loto´ ki he pule’anga´.

‘Oku hangë pë ko e fakasitapa ‘a e sila ‘o e pule’anga ki ha lao, pea ‘e toki fakapule’anga, ‘oku pehë pë ‘Otua´ mo ‘Ene LAO´. Ko’eni ‘a e folofola ‘a e ‘Eiki´: “Fakamaoboobo ae fakamooni, buluji ae fono ma a eku kau akoga.” Isaia 8:16.

‘Oku sila’i kitautolu ‘i fë? ‘I he la’e´. Ko ‘Ene fono´ ‘oku ‘i hotau loto´. ‘I he fuakava fo’ou ko ‘Ene palömesi ‘eni:

“Koe fuakava eni aia teu fai mo kinautolu oka hili ae gaahi aho koia, bea oku behe e Jihova. Teu ai eku gaahi fekau ki ho nau loto, bea teu tohi ia i ho nau laumalie.” Hebelu 10:16.

‘Oku hanga ‘e he Laumalie Ma’oni’oni´ ‘o ‘ai ‘e sila ‘e ‘Otua ‘i hotau la’e´, ‘i he taimi ‘oku tau fili ai Ia. (Efeso 1:13) Ko e la’e ‘oku ‘i ai ‘a e fo’i loki vahevahe ‘i mu’a ‘i loto´ “frontal lobe.” Ko e konga ‘eni ‘o e ‘uto´ ‘oku ‘i ai hotau konisënisi´ pea ‘oka ke ma’u ‘a e sila ‘e ‘Otua ‘i ho la’e´ ko e ‘uhinga ia ‘oku ke ma’u ia ‘i ho’o konisënisi´. ‘Oku ke tui ma’u ki ai, pea te ke mateaki ki ai.

‘Oku hangë pë ko e hanga ‘e he pule’anga´ ‘o ngäue’aki ‘ene “sila” ke fakamälohi’i ‘a e lao ‘o e fonua´. Ko e manu-fekai te ne ngäue’aki hono faka’ilonga ke fakamälohi ‘i ‘ene lao kae tuku ki lalo ‘a e lao ‘e ‘Otua´.

Te ke ma’u ‘i fë ‘a e sila ‘o e ‘Otua´ fakataha mo hono ngaahi konga ‘e tolu´? ‘I loto mälie ‘o ‘Ene lao. Vakai ki ai:

“Manatu ki he aho Sabate, ke tauhi ia ke maonioni. Koe aho e ono ke ke gaue ai, o fai ai hoo gaue kotoabe: Ka ko hono fitu oe aho koe Sabate ia o Jihova ko ho Otua: oua naa ke fai i ai ha gaue e taha...He nae gaohi e Jihova i he aho e ono, ae lagi, moe fonua, moe tahi, moe gaahi mea kotoabe oku i ai, bea ne mälölö i hono fitu oe aho: koia nae tabuaki’i ai e Jihova ae aho Sabate o ne fakatabu’i ia.” Ekesotosi 20:8-11.

Ko e feitu’u pë ‘eni ‘i he folofola´ te ke ma’u ai ‘a e sila ‘o e ‘Otua´. Ko’eni ‘a e konga ‘e tolu ‘o e sila.

1. Hono huafa - “Jihova.”
2. Hingoa fakalakanga - “Ko ho ‘Otua” (Ko e Fakatupu).
3. Hono pule’anga - “Langi moe fonua, tahi, moe gaahi me’a kotoabe oku’i ai.

Me’a matamatakehe ko ia ë! Täne’ine’i ke gäue fakamäatoäto ‘a Setane ke fakafüfü ‘a e Sabate mo’oni mo ma’oni’oni meia kitautolu. He ko e faka’ilonga ia ‘o e ‘Otua!

Te ke fehu’i “koe sila ‘e ‘Otua nai ‘e Sabate?” Vakai kia Isikieli 20:12, “Bea naaku foaki foki kiate kinautolu a hoku gaahi aho tabu, koe fakailoga kiate kinautolu mo au, ke nau ilo ko au ko Jihova, oku fakamaonioni’i akinautolu, ko Jihova, ko ho mou ‘Otua.” Isikieli 20:20. (Koe “faka’ilonga” moe “sila” oku na ‘uhinga tatau pë - vakai kia Loma 4:11).

Ke toe fakama’ala’ala’i? Ko e sila ‘a e ‘Otua ko hono Sapate´ ‘aho hono fitu.

Na’e ‘ilo ‘e Setane ko e fo’i konga ‘eni ‘o e Fono kuo pau ke ne ue’i. Täne’ine’i ke hanga ‘e he manu fekai´ ‘o hae fakamälohi ki tu’a kae fahahü mai ‘a e ‘uluaki ‘aho ko hono fakafetongi.

Vakai heni ki he fakamatala faka’ohovale fekau’aki mo ‘ene hanga ‘o liliu ‘e Sabate ‘o e ‘Otua´ ki he Sunday (‘Aho ‘e La’a). “‘Io ko e Siasi Katolika ‘oku ne taukave’i ko e fetongi´ ‘anautolu. Pea ko’ene fai ‘eni ke faka’ilonga’i ‘a hono mafai fakalotu ‘i he me’a kotoa pë ‘oku fekau’aki mo e lotu!” ¹

Ko e hü mo lotu he Sunday (‘Aho ‘e La’a) koe faka’ilonga ia ‘a e mafai ‘o e Popi. Ko hono faka’ilonga ia. KOE HÜ MO LOTU HE SUNDAY (‘AHO ‘E LA’A) KO E “FAKA’ILONGA IA ‘O E MANU FEKAI.”

Kuo mahino mai ‘eni ‘a e me’a na’e fihi. Folofola mai ‘e ‘Otua ko Ia ‘a e ‘Otua mo’oni. Na’a Ne foaki mai ‘e Sapate ko e faka’ilonga ‘a ‘Ene fakatupu ‘a e me’a kotoabe. ‘I hono tauhi ia, ‘oku tau fakahounga’i ‘a Hono mafai. Ka ‘oku talamai ‘e he Siasi Katolika ia:

“‘Ika’i! Tauhi ‘a e ‘uluaki ‘aho ‘o e uike´ pea vakai kuo punou ‘a e fonua fakasivilaise kotoa pe ‘o mamani ‘i he loto ‘apasia mo e talangofua ki he tu’utu’uni ‘a e Siasi Katolika topu tapu.” ²

“Ko e faka’ilonga ia homau mafai ke liliu ha lao pë ko ha toe tu’utu’uni kehe ‘o ‘au ki he fono (lao) ‘a e ‘Otua´.”

Ka ‘e fëfë hotau ngaahi kainga ko ë ‘oku nau tauhi ‘a e ‘Aho ‘e La’a (Sunday) ka ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo ki ai´? Tenau ma’u ‘a e faka’ilonga ‘o e manu-fekai?

‘Ikai! Ko kinautolu pe ko ë ‘oku nau ‘ilo ki he fekau hono fä ‘oku puke ‘o tohi fakamo’ua. ‘Oku pëhë mai ‘e folofola, “Ko ia ia oku ne ilo ke fai lelei, ka oku ikai ke fai, koe agahala ia kiate ia.” Jemesi 4:17. Ko koe mo au ‘oku ta ‘ilo ‘eni ki ai pea ë tohi mo’ua’i kitaua ki ai. ‘E vave ni pë, pea ‘e ‘ilo ‘e he tokotaha kotoabe. ‘Oku hanga ‘e he ‘Otua´ ‘o tuku mai ‘a e fo’i poini ko’eni´ ko e fu’u fo’i sivi (test) faka’osi ‘eni ki mamani ‘i he ngaahi ‘aho faka’osi ni. Te ne fakamävae’i ‘akinautolu ‘oku nau ‘ofa mo’oni ki he ‘Otua, ke nau talangofua kiate Ia, na’a mo hono fakatanga’i, meia kinautolu pë ko ë ‘oku nau pehë ko e kau Kalisitiane akinautolu (Jone 16:2). ‘O hange ko Bailato tenau felotolelei’aki (compromise) ‘o nau ‘alu mo fai fakataha mo e fu’u kakai - Ko hono iku’anga´ ko e ma’u ‘e faka’ilonga ‘o e manu-fekai´. Ko e faka’ilonga ‘e ‘ikai ke ma’u fakapule’anga (official) kae ‘oua ke fakamälohi’i ‘e he “manu nifo’i ulu e ua” o Fakaha 13 ‘a e faka’ilonga e manu-fekai ‘a ia ko e Lao ‘o e ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law).

Ko ia ‘oua te tau toe ‘oange ha ongo-vevela ki hotau Fakamo’ui’ofa ‘i he ‘etau maumau’i ha fo’i taha ‘o ‘Ene ngaahi fekau. He ko e me’a ia ‘e foa ai Hono loto´ koe’uhi ko e angahala ‘oku´ ne ‘oatu ‘a e loto-mamahi kiate Ia. Na’a Ne kätaki’i ‘a e langa lahi ‘o e kolosi ke Ne ‘ave ‘a ‘etau angahala´. Na’e tafe Hono ta’ata’a mei Hono sino kafo. Koe’uhi ko ‘Ene ‘ofa ma’a kitautolu ‘oku Ne ‘ofa ‘aki ‘e manaova’ofa lahi ‘aupito. Ko kinautolu ko ë te nau ma’u ‘e faka’ilonga ‘e manu-fekai te nau ma’u ia ‘aki honau finangalo pë, hë ‘oku nau loto-lelei ke fakamamahi’i ‘e loto ‘o e ‘Otua. Ka ‘i he ‘etau fili ke tauhi kotoa ‘Ene ngaahi fekau´ ‘oku tau ma’u ai ‘a e loto fiefia.

‘I ho’o kamata ke lotu mo hü makehe kiate Ia ‘i Hono Sapate´, te Ne ‘ai ia ko e ‘aho fakafiefia taha ‘o e uike ma’au. Te ke lava leva ‘o fakatoka ki he tafa’aki ho ‘o ngäue kotoa pë mo ho’o ngaahi tokanga, ‘i he fo’i ‘aho kakato ‘e taha ‘aki ‘e mälölö fakaelaumälie, ‘ata’ata mei he loto hala’ia kae melino mo fiefia pe. (Isaia 58:13,14). “Mei he efiafi o a’u ki he efiafi ke mou tauhi ho mou Sabate.” Levitiko 23:32.

Kapau ‘oku´ ke lolotonga ngäue he Sapate´ te Ne toe tokoni atu ki ai. Te’eki ke ü sio ‘oku ‘ikai ke tokoni mai. Ko kinautolu ko ë ‘oku nau loto ma’u ke tauhi ‘a Hono Sapate´ ke ma’oni’oni´ ‘o ‘ikai ke nau toe ngäue he ‘aho Tokonaki (Saturday), te nau ma’u ‘a e tokanga makehe kae ‘uma’a ‘e mana tauhi ‘ofa ‘a e ‘Otua. Te Ne tokoni ke ‘oua te ke ngäue he Sapate pea kapau ‘e fakamälölö’i koe mei ho ngäue, te Ne toe ‘oatu ha ngäue ‘oku to e lelei ange! Ku ou malu’i ‘atu ‘eni. Ko e ‘Otua ia! Ko hotau Tamai Fakahevani angalelei Ia.

‘E sivi’i pe tesi’i tahataha ‘a e toko taha kotoa pë ‘i mamani ‘i he fo’i poini ko’eni. Lau miliona ‘e kakai ‘i mamani ‘oku nau kamata ke ‘ilo ki he ngaahi mo’oni ko’eni mo ‘enau fiefia ‘o hangë pe ko koe pea ‘oku to e väofi ange ‘enau fonoga mo Jisu.

Ko e fo’i fehu’i ‘eni ko e hä hono ‘uhinga ke ma’u ‘e faka’ilonga ‘i ho nima?

Manatu’i, ke ma’u ‘i he la’e ‘oku ‘uhinga ia ‘oku te tui ki ai pea te ke mateaki. (Ko e tafa’aki ‘e taha ‘o e faka’ilonga, ‘e fakahäsino mai ia ki tu’a pea ‘e ‘ilo’i ai ‘e he kakai pë ko hai ‘oku ne ma’u pë ‘ikai ma’u ‘e faka’ilonga´.) Te tau toki ako ki ai. Ke ma’u ‘i he nima´ ko e faka’uhinga ‘eni ki he taimi ‘e fakamälohi’i ai he “fakatätä oe manu fekai” ‘a e faka’ilonga pea te nau fai fakataha mo ia, ‘oku ‘ikai ke nau tui ki ai, ka, ke nau lava ‘o fa’a fakatau mai mo fa’a fakatau atu pë, pea ke nau tauhi mo piki ki he ‘enau ngaahi ngäue mo ‘enau mo’ui pë. Ko e nima ‘oku fakatatau ia ki he ngäue mo e ma’uangamo’ui.

Ko e fo’i fakakaukau faka’ohovale ‘eni! ‘E malava fëfë hä me’a pëhë ni ‘o hoko ‘i hotau fonua tau’atäina? Kapau ‘e feinga ‘a e “fakatätä ‘o e manu fekai” ke fakamälohi’i ‘e toko taha kotoa pë ke nau ma’u ‘e “faka’ilonga ‘e manu fekai”, ‘e anga fëfë ‘ene fai ‘a e mea’ ni?

Kae kehe ko e hä ‘e “fakatätä oe manu fekai´?”