Vahe VI
Fakatata 'o e Manu-Fekai

Ko hai ‘a e Fakatätä ‘o e manu-fekai?

Koehä ‘a e me’a te ne fai?

Ko hai na’ane ‘oange ‘a e mafai ki ai?

‘E mafola mo toe mahino mai ange ‘a e me’a ‘oku fihi ‘i he ‘e tau takaofi atu ki ai. Ko hono fakakatoa oku ‘i he vahe 13 ‘o Fakahä.

Ko hono ngaahi ‘ata ‘eni:

“Bea neu mamata ki he manu fekai e taha oku alu hake ‘i he fonua; (na’a tau osi ako ‘o ‘ilo ko e pule’anga ‘Amelika ‘eni) bea nae iate ia ae nifo’i ulu e ua, nae hage ia ko e Lami, bea naa ne lea o hage ha fuu gata. Bea oku fai eia ae bule kotoabe oe uluaki manu fekai nae mu’a iate ia, o ne fai ke hu a mamani mo kinautolu oku nofo ai ki he uluakai manu fekai, ‘i he ene moui a hono lavea, naa ne mei mate ai…Bea nae tuku kiate ia ke ne foaki ae moui ki he fakatätä oe manu fekai, ke lea ai ‘a e fakatätä oe manu fekai, bea bule ke tamate’i akinautolu e ikai te nau hu ki he fakatätä oe manu fekai. Bea naa ne bule’i kotoabe, ae iki moe lalahi, ae ma’umea moe majiva, ae tauataina moe bobula, ke nau ma’u ae faka’ilonga ‘i honau nima toomatau, be ‘i ho nau foi la’e: Bea ke oua naa fakatau mai be fakatau atu e ha taha, ka ko ia be kuo ‘i ai ae faka’ilonga, be ae higoa oe manu fekai, be koe lau o hono higoa.” Fakaha 13:11,12, 15-17.

‘I he ‘eku vakai ki he me’a ni – kovi hoku ia´ kete!

Neongo ‘ene ngali ta’e malava (impossible), ka; ko e folofola ‘a e ‘Otua kuo pau ke fakahoko.

Tuku mai keu tala atu ‘eni kuou ‘ofa ‘i hoku fonua. Ko ‘eku toki folau mai ‘eni mei ‘Eulope pea oku ‘o u fiefia keu toe foki mai ki ‘Amelika ni. Ka ko e me’a ‘eni oku tu’u mai ‘i he folofola ‘a e ‘Otua´.

Ko e pule’anga ‘Amelika (manu-fekai nifo’i ulu e ua) te ne bule’i kotoa ke nau hü mo lotu ki he ‘uluaki manu-fekai ‘i he ‘ene fakamälohi’i ke tauhi ‘a e faka’ilonga ‘o e ‘uluaki manu-fekai aki ‘a e lao!

‘E fakamälohi’i mai ‘a e lao fakafonua ki he ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) ‘i hotau fonua. ‘I he vahe ‘uluaki na’a tau’osi ako ‘o ‘ilo ki he ngaahi mea ‘e hoko´ mo hono ngaahi ‘uhinga.

Na’a tau ako ‘o ‘ilo ko e “manu-fekai nifo’i ulu e ‘ua” ko e pule’anga ‘Amelika. Ko e ‘uluaki manu-fekai ko e Popi (Papacy). Ko e fakatätä ‘o e manu-fekai ko e mafai fakalotu ‘o hangë pë ko e ‘uluaki manu-fekai ‘oku nau ako’i atu a’e ngaahi me’a oku hala-pea ko e tokolahi ia ‘o e kau Palötisani ‘i mamani.

Ka; teu toe lea atu ke mahino, ko Fakaha vahe 13 ‘oku ne fakatoka mo fakahä mai ‘a e me’a fakaofo ko’eni fekau’aki pea mo Palötisani (Protestant) ‘Amelika te ne bule’i kotoa ‘a mamani ke nau hü mo lotu ki he Popi (Papacy) mo ma’u ‘a hono “faka’ilonga” ‘i he ‘ene fakahoko ‘a e lao fakafonua ‘o e ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) pea ko kinautolu ko ë ‘e ‘ikai fakataha mo ia te nau fua ‘a e mamahi mo e tautea.

‘Oku au’sia ‘a e tangata ki ha tu’unga fakalaumälie ‘oku popo mo ‘au’auha ‘o ne fakahoko ‘a e fo’i lao ni, ‘e ‘ikai ke ngata pe ‘ene fa’u ‘a e “fakatätä” ki he manu-fekai ‘i ho tau fonua ka ‘e toe fakatatau foki ki he tefito’i founga faka-Tu’itapu mei ‘i mu’a aia ko e “fakatanga”, pea te ne fokotu’u mai ‘a e fou’anga ke ma’u ai ‘e he taha kotoabe ‘a e “faka’ilonga ‘o e manu-fekai.” ¹

‘Oku kamata ke hä sino mai! ‘Oku ke ‘ilo ‘e ‘ikai ko e manu-fekai te ne fakamalohi’i ‘a hono “faka’ilonga” aki ‘a e lao ‘i ho tau fonua, ka ko hono “fakatätä” – Ko Palötisani ‘Amelika (Protestant America) te ne fakamalohi’i ‘a e faka’ilonga ‘o e manu-fekai.

Ko hono mo’oni ‘e fakamalohi’i ‘akitautolu ke tau talangofua ki he lao ‘a hotau fonua ‘ofeina ‘o talangata’a ai ki hotau ‘Otua pë ko e maumau’i ‘a e lao ‘o e fonua ke fakahoko ‘a e talangofua ki hotau ‘Eiki. ‘E sivi’i kitautolu! Kapau te ke loto-tönunga mo mo’oni ki he ‘Otua, ‘e ‘ilo koe ‘oku ‘ikai ke ‘i ai hao ngäue he ki’i vaha’a taimi kimu’a ‘e hä’ele mai ‘a Kalaisi, pea ‘e ‘ikai te ke lava ‘o fakatau mai pë fakatau atu, ‘o a’u ai pe ki he tautea mate! Matiu 22: 21, Fakaha 2:10.

‘Oku hangë ‘e ikai ke lava ‘a e me’a ni ke fakahoko, ka, ko’eni kuo kamata ke faka’au ke hoko!

Ko e ngaahi ‘ü kulupu lalahi ‘o hange ko e Lord’s Day Alliance kuo nau ‘osi kamata ke nau pulusi ‘a e ngaahi me’a ‘o fekau’aki ki he me’a ni. Ko e tefito’i tui ko ’ë ‘oku ne fakamavahe’i ‘a e pule’anga mo e siasi oku kamata ke manusinusi?

Ko e tohi noa (journal) ‘a e Siasi Katolika fakafonua ko e Catholic Twin Circle, pehë mai, “‘e lelei ‘aupito ki he ‘Amelika kotoabe ke nau tohi tangi ki he Palesiteni mo e fale‘alea ‘o ‘Amelika ke fokotu’u ha lao fakakomoniueli ke fai ha fakalelei (Amend), ki he konisitutone – ke toe fokotu’u ‘a e Sabate [(‘uhinga eni ki he Sunday ‘Aho ‘e La’a)] ko e ‘aho mälölö fakafonua.” ²

Ko e ngaahi kulupu mälohi ko ‘eni oku nau loto-mo’oni, ‘o fekau’aki moe ngaahi me’a lalahi ‘o hangë ko e feinga’i ‘a e ngaahi polokalama he T.V. ke to e lelei ange, ke kalofaki’i ‘e famili, etc. Ka ko e me’a oku ‘ikai ke nau ‘ilo, ‘i he fakahoko ko’eni ‘e ‘Amelika ‘a e lao ki he ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) ko ‘ene ‘ave ia ‘a e tau’atäina fakalotu mei ‘a kinautolu ko ë ‘oku nau fili ke tauhi ‘e ‘Aho ‘e ‘Otua ka ‘ikai ko e ‘Aho ‘e La’a ‘a ia ne ‘omai he Siasi ‘o Loma mei he ‘enau hü mo lotu ki he la’a – ko hono fakamalohi’i eni ’a e faka’ilonga ‘o e manu-fekai! Ko kinautolu ko ë ‘e fakataha mo e lao fakapuhengia ko’eni, hili ia ‘enau ‘ilo ki he me’a ni, te nau ma’u pau ‘a e faka’ilonga ‘e manu-fekai.” ‘O fëfë?

Koe’uhi oku nau talangata’a ki he fekau ‘a e ‘Otua ‘o nau fai ke talangofua ki he talatukufakaholo ‘a e tangata pe. Folofola mai ‘a Jisu, “Ka oku taeaoga e nau hu kiate au, he ko e gaahi akonaki oku nau ako aki, ko e gaahi fekau ae tagata.” Maake 7:7.

‘Oua te ke ma’u hala’i au kuou ‘ofa ki hoku fonua ka ko ‘eku vahevahe atu pë ‘a e ngaahi sino’i mo’oni.

Kapau ‘oku kei vilo pe ho atamai’i mei he fakakaukau faka’ohovale ni, fekau’aki mo e lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) mo e fakatanga ko ‘eni ‘e hoko mai ‘i hotau fonua ni (‘o hangë pe ko au), ko ‘eku fale’i atu ‘eni ‘unu’unu ki he ‘Otua! Ke ke toe väofi ange ki ai, ‘o talu mei ‘i he kamata anga ‘a ho’o mo’ui. Pea ‘e tokoni atu kiate koe, ko e ngaahi me’a ni ‘oku vave mo pau ‘ene hoko mai. Jemesi 4:8.

Te ke tui mai pë ‘ikai, ‘i Virginia, ko hoku siteiti (state) nofo’anga kuo ‘osi ‘i ai. Ko ‘eku ‘uhinga ko hoto fatongia ke tauhi ‘a e lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) – Pë koe tautea ki he mate!

Vakai mai ki he fakalea faka’ohovale ni.

‘I he 1610, na’e fakahoko ai ‘a e ‘uluaki lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) ‘i ‘Amelika, ‘i Veisinia, pea ‘oku fiema’u ki he tangata mo e fefine ke ‘alu ‘o ma’u lotu pongipongi pea toe “alu ki he malanga efiafi ko ë he ‘aho Sapate (‘uhinga ‘eni ki he Sunday) mo tauhi, ko e mamahi ‘i hono ‘uluaki mele ko e fakamole (lose) ‘enau faka’oho (me’akai) ’i he uike kakato ‘e taha; ka tu’o ua, ko e me’a tatau pë pea ‘ë toe uipi’i (whipped); pea ka tu’o tolu ko hono fakamamahi ko e mate”!!! Laws and Orders, Divine, Politique, and Martial for the Colony in Virginia: Na’e ‘uluaki, fokotu’u eni ‘e Sir Thomas Gates, Knight, Lieutenant-General, ‘i he ‘aho 24 ‘o Më 1610.

‘Oku ke ‘ilo ‘oku kei tu’u pe ‘a e ‘ü lao ni he ‘ü ngaahi tohi ‘i Virginia pea moe toe ‘ü sïteiti (state) kehe?

“‘Oku ‘ikai ke fakakonisitutone” ko e lau ‘eni ‘a e loea ‘oku nofo ‘i Richmond, Virginia (ko ‘ene lau ‘eni fekau’aki mo e lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law).” “Ko e lao fakalotu ka ‘oku ‘ikai ke fakakonisitutone.” Ka ‘oku kei tu’u pe ‘i he ü tohi lao.

Tokolahi ‘a e ‘ü siteiti (state) kuo ‘i ai ‘e ngaahi lao piliu ‘Aho ‘e La’a ni (Sunday Blue Laws) pea ‘oku fakamälohi’i mai mo fakangaloku atu talu mei hono fokotu’u, ta’u eni ‘e 200 mei ai. Te nau ha’u mo ‘alu ka ‘oku nau toka fakalongolongo pë-mo fakaongoongo!

Te ke vakai? ‘Oku ‘ilo pë ‘e he ‘Otua ‘a e ngaahi me’a ni pea ‘oku ne tuku mai ‘a e fakatokanga ko’eni ko e fakatokanga ‘ofa ‘eni.

Ko e ngaahi kaati ke ‘ilo fakapapau (identification card) pë ko e ‘ü lau faka-fika (numbers) ko e ngaahi me’a pehe ni te ne fakangofua ‘a e kau muimui ki he lao fakafonua ‘o e ‘Aho ‘e La’a (National Sunday Law) ke nau fa’a fakatau mai mo fa’a fakatau atu. Te nau ma’u “fakataimi” pe ‘a e ngaahi ‘aonga mo e lelei ko ‘eni. Ko e fakatetenga lahi faka’ulia ‘eni kiate kinautolu, ‘e ‘ikai ke nau fä’itaki mo fakatatau ki he lao ni.

Ko e hä e me’a te ne ue’i ‘a e kakai ke fakahü mo fokotu’u mai ‘a e lao fakafonua ki he ‘Aho ‘e La’a (National Sunday Law)?

Ko e tupulekina ‘a e hia. Kuo ke fakatokanga’i ‘oku kamata ke toe fakafoki mai ‘a e tautea mate? ‘Io! ‘I he tupu tavale ‘a e ngaahi hia fakalilifu´ pea ‘oku ‘ikai ke fa’amalava ‘o pule’i. ‘Oku manavahë kakai. Pea kuo nau ‘ita ‘eni ki he ngaahi hia ni ko e me’a ‘eni ‘oku toe fakafoki mai ai ‘a e tautea mate. Ko ‘eku toki ha’u ‘eni mei he positi ofisi. ‘Ou sio ai ki he nusipepa ko hono ‘ulu’i ongoongo oku pehë mai “Tu’utu’uni ke tamate’i fakalao ‘a e fai tamate.”

Ko e ki’i tangata talavou na’e tu’utu’uni ke tamate’i fakalao ki he ‘ene fakapoongi ‘a e ki’i ta’ahine ta’u ua ‘o Wildwood, Florida. Ko e ki’i pëpë ni na’e holataki’i ‘o fakamälohi’i pea toki, tanu kei mo’ui pe. Masi’i! ‘Oku ke sio ki hono ‘uhinga, ko e ngaahi hia fakalilifu pëhë ni ‘oku ne toe fakafoki mai ‘a e tautea mate.

Pea fai ‘e he fakamaau ‘a e lea ni, ‘kuo fakamo’oni’i ko e hia ni ne fu’u mätu’aki kovi ‘aupito, anga-fulikivanu mo anga-fakamamahi’ Citrus Chronicle News.

Ni’ihi ‘o e famili ‘o e fai hia ne “ko e lau ‘eni ‘a e niusipepa” nau ‘uma mo fä’ufua mo e talatalaaki hili ‘a e hopo.

Tu’o lahi ‘i he folofola ‘a e ‘ü feitu’u oku ‘ilonga ai ‘a e tautea mate ki he ngaahi hia´ ‘o hangë ko e fakabo, tohotoho, fakaha’ele fa’ahikehe (witchcraft) pe ko e fakalou’akau, kabau ‘e mohe ha tangata mo e tangata pe ko e fefine mo e fefine (homosexuality) etc. (Jenesi 9:5,6; Teutalonome 22:25-29; Levitiko 20:13; Ekesotosi 22:18). ‘I he ta’u kuo ‘osi toko si’i ange he toko 400 ‘a e kakai ‘oku fakatali he laini ke tamate’i fakalao (death row) ‘i ‘Amelika. Taimi ni oku mäolunga hake ia he 1100! Na’e toki hili atu pë ‘eni ‘a e tu’u fili ‘a e kakai ki he tautea mate, ka ko e taimi ni oku nau loto lelei ‘aupito ki ai. ‘O fakatatau ki he kikite ‘o e Tohi Tabu kuo pau ke toe fakafoki mai.

‘I he kotoa ‘o e me’a fakalilifu! ‘E fakafoki mai ‘o fakangäue’i’aki ke fakafepaki’i ‘a e kakai ‘oku nau ‘ofa mo talangofua ki he ‘Otua! “Bea nae tuku kiate ia ke ne foaki ae moui ki he fakatätä oe manu fekai, ke lea ai ae fakatätä oe manu fekai, bea bule ke tamate’i akinautolu e ikai te nau hu ki he fakatätä oe manu fekai.” Fakaha 13:15

‘I he ngaahi ‘aho kuo maliu atu ‘i he hala pule’anga ‘o Atlantic City, New Jersey, na’e ‘i ai ‘a e ki’i kulupu kakai na’a nau talanoa mo e motu’a ‘o fekau’aki ki he tauhi ‘a e Sapate ‘o e Tohi Tabu. Bea nau pehë ange ki ai (Toni hono hingoa), “ko e hä ‘a e mea’ te ke fai kapau ‘e fakamalohi’i koe ke ke tauhi ‘a e ‘Aho ‘e La’a (Sunday) ka ‘ikai ko e Tokonaki (Saturday)?” Pea nau toe tanaki mai ki ai, “fëfë kapau ‘e a’u ‘o totongi ‘aki ho mo’ui?”

“Ma’u ‘e kimoutolu ‘eku mo’ui, ko e lea ia ‘a Toni, “Teu muimui au ki he Tohi Tabu.”

Fakapupu tu’u-loto mo’oni! Na’e ‘ilo nai he ki’i kulupu’i kakai ni ‘a e ngaahi lea ne nau fai?

‘Oku ‘ilo nai ‘e mamani ‘a e ngaahi me’a ‘oku hoko? Ko e ngäue’aki ‘a e fakatetenga ko e founga ia ‘o e “fu’u ngata.” Kuou lotu mo kole ki he ‘Otua ke Ne puke atu ‘a e ngaahi fakamamahi fakatevolo ni ‘i hotau fonua. Kuou ‘ilo’i mo fiefia te Ne fai-kae ‘oua kuo sila’i pe faka’ilonga’i “a e kau tamaioeiki ‘a e ‘Otua ‘i ho nau fo’i la’e.” Fakaha 7:2,3.

Ko e ‘uhinga hono ua ‘oku ne faka’ai’ai mai ‘a e lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) ko e tu’unga ‘oku tu’u ai ‘a e ekinomika (economic) ‘a hotau fonua. ‘Oku ke ‘ilo lelei pë ‘e ikai teu toe lave ki ai.

Ko e tolu hono ‘uhinga ko e kau taki lotu – ‘i he kakai fakalükufua ko kinautolu pë ‘oku nau hanga ‘o ue’i mo fakalanga mai ‘a e kakai ke nau pehë ‘oku fu’u fie ma’u. ‘I he vahe ‘uluaki na’a tau ‘osi vakai ki he ngaahi ‘uhinga ‘oku nau feinga ai ke ue’i ‘a e kakai ki he lao ni “‘e ‘ikai ke tau ma’u ha fiemalie faka’ekinomika kae ‘oua ke fakamalohi’i mai ‘a e lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) he pule’anga ‘o fakatatau ki he ‘ene ngaahi tu’utu’uni fakangäue.”³ Kuo kamata ke tau sio tonu atu ki he fakahoko ‘o e kikite, ‘i he feinga ko ‘eni ‘a e pule’anga ke fakamalohi’i ‘a e “faka’ilonga ‘o e manu-fekai!” Ka ko kinautolu ko ë ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo ki he Tohi Tabu, ko e fakatangi mai ko ‘eni ‘oku ongolelei ‘aupito.

Ko e toe fo’i me’a ‘e taha ‘e tokoni ki hono fakahoko, ko e ngaahi mana. ‘Oku ke fakatokanga’i ‘a e fu’u tokanga ‘a e kakai ki he ngaahi mana fakae‘Otua pea kuo hulu ‘a e feinga ki he ivi pe ko e paoa ‘o natula´ (supernatural) ‘i he ngaahi ‘aho ni? Ko e ‘Otua ko e ‘Otua ‘o e ngaahi mana. Ka ‘i he ‘ene pehë, ‘oku tui leva ‘a e toko lahi ko e mana kotoa pe ‘oku ha’u mei he ‘Otua. ‘I he ‘ikai ko ë ke nau ‘ilo ki he Tohi Tabu, ‘oku faingofua ai ki he tevolo ke ne kaka’i ‘akinautolu ‘aki ‘a ‘ene ngaahi mana´. Vakai ki heni -

“Bea neu mamata ko e laumalie uli e toko tolu, nae hage ko e faga boto, nae ha’u mei he gutu oe fuu gata, moe gutu oe manu fekai, moe gutu, oe balofita loi. He ko e gaahi laumalie akinautolu oe kau tevolo, oku fai ae gaahi mana, oku alu atu ki he gaahi tu’i oe fonua bea mo mamani kotoabe.” Fakaha 16:13, 14.

Ko e fo’i poini mei heni; ‘oku ngäue fai mana mo e fanga tevolo ‘o hange ko e ‘Otua. Mei ‘i he ngaahi mana käkä ko ‘eni ‘e tui leva ‘a mamani kotoa ‘o hü mo lotu ki he manu fekai ‘o ma’u ai hono faka’ilonga. Mei ‘i he gaahi mana ko’eni tokolahi tenau tui mo fakapapau’i ko e lao fakapuhengia (oppressed) ko ‘eni ‘oku mei he ‘Otua pea te nau fakatatau ki ai ke fakahaofi ‘a e ‘ekinomika mo e pule’anga!

Taha ‘a e founga ‘o e ngaahi mana käkä ko ‘eni, ko ‘enau käkäa’i ‘a e lau miliona ke nau feinga ke fetu’utaki mo honau ngaahi ‘ofeina kuo mama’o atu ‘o pehë tokua ‘oku nau fetu’utaki mai mei hevani. Kiate kinautolu ko ë ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo ki he folofola ‘a e ‘Otua´ ‘e takihala’i honau loto!

‘Oku tapui ‘e he Tohi Tabu ‘a e feinga ke fetu’utaki ki he mate, koe’uhi ‘i ho fai ia ‘oku ke fakaafe’i mai ‘a e ‘ü laumalie ‘uli ke ke fetalanoa ‘aki mo kinautolu.. Ko e me’a eni na’e tamate’i ai ‘akinautolu he ngaahi kuonga ‘o e Tohi Tabu. Levitiko 19:31.

Ka; ko kinautolu ‘i he sosaieti ‘o e kuonga´ ni te nau humu ki he luo ko’eni! Pea kuo ‘osi maau ‘a e fokotu’utu’u mai ‘a Setane ki he me’a ni. Fakatatau ki he ngaahi fehu’i faka’eke’eke (Greeley Poll), toko taha ‘i he toko fä ‘i Amelika ‘oku ‘osi feinga ke fetu’utaki moe mate! Vaeua ‘o e kau uitou (widow) ‘o Amelika mo Iceland oku nau tala ko e mo’oni oku nau fetu’utaki mo e mate! ⁴

Ka fakahoko ‘a e lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) kuo pau ke liliu ‘a e konisitutone. Ko e molumalu ‘o e tefito’i tui ko ë oku tu’u mavahe ‘a e pule’anga mei he siasi kuo pau ke fakaümia’i, fakatautefito ki he kupu ‘uluaki ‘o e lao (First Amendment).

‘Oku ke fakatokanga’i ha taha ‘oku ne fetalanoaki ke liliu ‘a e kupu ‘uluaki ‘o e lao he ngaahi ‘aho ni? Toko lahi ‘a e ngaahi siteiti (state) kuo nau osi tohi ‘o kole ke fai ha fakataha fakakonisitutone, ka ko e lilifu ‘o e me’a ni oku ‘ikai ke tui ‘a e toko lahi ‘o e kau taki ‘oku ‘i ai ha fakamavahe ‘o e pule’anga mo e siasi he konisitutone! ‘O fakatatau ki he kikite ‘o e Tohi Tabu ‘e faka’ikai’i ‘a e lotu ki he ‘Otua ‘o fakatatau ki hotau konisenisi he lao ni. Ka ‘oku ‘amanekina mai ‘a e ‘Otua kiate kitautolu ko ‘Ene fanau ke tau feinga ke ta’ofi ‘a e me’a ni. Ko e kau pilikimi (pilgrims) na’e tafe honau toto ke tokonaki mai ha pule’anga oku hao mei he fakatanga fakalotu ‘o ‘ikai ke makätaki’i ‘a e loto kehe pe tui kehe ‘a e ni’ihi meiate ia. Ko e hä, ke tau tu’u noa pë, kae mole atu ‘a e tauataina ke tau hü mo lotu ki he ‘Otua ‘o fakatatau ki hotau konisenisi?

Ko e ngaahi siasi ko ë oku nau tauhi ‘a e ‘Aho ‘e La’a (Sunday) ko ë Sapate, te nau fakataha ‘i he feinga’i ke faka-lotu’i a mamani ki he tauhi ke ma’oni’oni ‘a e ‘Aho ‘e La’a (Sunday worship). Pea kuo ‘osi kamata ke hanga ‘e he kau taki ‘o e ngaahi siasi ‘o teke mai honau kau memipa ki he mala’e ‘o e politiki (politics). Koe’uhi ko e lao ‘e ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law) ko e lao fakalotu, pea kuo pau ke hanga ‘e he tevolo ‘o fakahü mai ‘a e ngaahi siasi ki he mala’e ‘o e politiki, ke nau feinga ke fakatö ki lalo ‘a e fakamavahe ‘o e siasi mo e pule’anga ke nau ma’u ‘a e ngaahi tokoni fakapa’anga mei he pule’anga ‘o hange ko e tokoni ki he ‘ü kolisi mo e ‘ü apiako ‘a e ngaahi siasi, mo toe fokotu’u ha ngaahi lao fakalotu ‘oku lelei ki he fonua! ‘Oku faka’ohovale ka ko e kau taki ma’olunga ko ë ‘o e kau politiki mo e kau taki ‘o e siasi ‘oku nau tu’u fehi’a ki he fakamavahe ko ‘eni ‘a e pule’anga mo e siasi aia ‘oku lolotonga hoko he taimi ni. ‘Oku ke fakatokanga’i? ‘Oku ‘ikai ke toe fakapulipuli ‘enau me’a ‘oku fai. Faka’ohovale mo’oni. Ko e lao, “‘Aho ‘e La’a” (Sunday Law) ‘i he ‘e nau fakakaukau te ne solova ‘a e ngaahi palöpalema fakalilifu ko’eni ‘oku tau fehangahangai mo ia ‘i he ngaahi ‘aho ni, pea te ne toe fakataha’i ‘a e ngaahi siasi kalisitiane kotoa ‘o mamani. Kuo ‘osi kamata ke feinga ‘a e ngaahi siasi he taimi ni ke nau fakataha mo lototaha!

Neu ‘ongo’i mokosia ‘i he ‘eku fanongo ki he letio ‘i Washington D.C. ‘i he le’o ‘oku pëhë mai, “kuo fakamala’ia’i kitautolu ‘e he ‘Otua pea ‘e ‘ikai ke hiki ‘a e tautea kae ‘oua ke fakatomala ‘a e fonua, mo foki ki he ‘Otua ‘aki ‘a e tauhi ke ma’oni’oni ‘a e ‘Aho ‘e La’a (Sunday).” Ko e kau taki fakalotu ‘o e ngaahi siasi te nau kouna’i pe fakafekau katoa ke hü mo lotu ki he “‘uluaki manu-fekai.” Ka te hü mo lotu ki he ‘uluaki manu-fekai ‘oku ‘ikai ko e ‘uhinga eni ke te ‘alu ‘o siasi Katolika.

Ka; ko e muimui ko ë ki he faka’ilonga a hono mafai, pea ‘oku te liaki ‘a e faka’ilonga ‘o e mafai ‘a e ‘Otua – pea ‘oku ke fakalängilangi’i ai ‘e koe ‘a e mafai ko ia ‘o toe lahi ange ia ‘i he ‘Otua; ‘i he fofonga ‘o e ‘Otua – oku ke hü ko e ki he mafai ko ia. (Loma 6:16) Ko e ngaahi anga fakamamahi fakatëvolo ‘o e kuonga ‘o e fakapöuli ‘e toe fakahoko! ‘E vave ni pe ‘a e kakä’i ‘a mamani ke nau ma’u ‘a e “faka’ilonga ‘o e manu-fekai” pea ko e me’a ‘eni ‘e manakoa ke fai! “Bea nae fakatumutumu a mamani kotoabe o muimui ‘i he manu fekai. Bea naa nau hu ki he fuu gata aia ne ne atu ae malohi ki he manu fekai: o nau hu ki he manu fekai, o nau behe; Kohai oku tatau moe manu fekai? Kohai oku faa fai ke tau’i ia?” Fakaha 13:3, 4. Ko kinautolu ko ë te nau tu’u fili ‘o fakafepaki ki he lao ni ‘e hoko kinautolu ko e fakatale’i mo e fehianekina ‘o e fonua. Taha ha ngaahi lea kovi taha ‘e fai ‘e ha taha ki ha taha ko e ui ia ‘oku lotu mavahe (cult) pë ko e siasi ‘e taha ‘i he ngaahi siasi kehekehe (sect).

Ko kinautolu ko ë ‘e tu’u fili ki he faka’ilonga ’o e manu-fekai ‘e ‘ilo ‘akinautolu ko e kau lotu mavahe (cultists) ‘o e kovi taha. ‘E fakangäue’i popula kinautolu ‘e he kau ma’u mafai. ‘I he ‘ikai ko ë ke lava ‘e he ngaahi tautea ko ‘eni mo e ‘ikai ke fa’a fakatau mai pe fa’a fakatu atu ‘o ue’i ‘akinautolu ke nau tauhi ‘a e ‘Aho ‘e La’a (Sunday) ko e Sapate ‘e toki tuku mai leva ‘a e tautea mate kiate kinautolu. Fakaha 13:15-17.

Tangata, fefine, moe fanau mei ‘i he ngaahi va’a kehekehe ‘o e mo’ui te nau feholaki ke fakahaofi ‘enau mo’ui ‘o toitoi ‘i he ngaahi feitu’u tuënoa mo li’ekina, kapau ‘e ma’u ‘e tuku popula’i ‘o fakatali ki he tautea. Ko e vätau moe feke’ike’i moe ngaahi fakatu’utämaki fakamanavahe ‘o natula ‘e tuku’aki’i ko kinautolu ‘a e ‘uhinga ‘o e ngaahi mea’ ni. Koe’uhi ko e ‘ikai ke nau tauhi ‘a e ‘Aho ‘e La’a (Sunday) ke ma’oni’oni. ‘O hange ko honau Fakamo’ui mo e lau miliona ki mu’a ia kinautolu na’e ma’atai pë tamate’i koe’uhi ko e mo’oni, ‘e faka’ikai’i kinautolu ‘e honau ngaahi famili mo toe manuki’i o nau pëhë “ko e fanga vale ko’eni ‘oku tö mai ai ‘a e ngaahi mala’ia ko’eni kiate kitautolu.”

Ko kinautolu ko ë ‘oku tu’u femate’aki ki he ‘Otua ‘e ave kinautolu ki he fakamaau’anga ke fakamaau’i fekau’aki, ki he ‘e nau tui, pea ‘e toki mofele atu ai ‘a e Sapate mo’oni ‘o e ‘Otua ki mamani kotoabe ‘i he me’a ni. Ko e mo’oni ko ë ‘o e fekau hono fä ‘e ‘ilonga ia oku tu’u ‘o ne fakahä mai ‘a e faikehekehe ‘a ia mo e ‘aho Sapate loi ‘o e ‘ulu’aki ‘aho a ia ko e ‘Aho ‘e La’a (Sunday) ‘a ia ‘oku nau feinga’i ke fakamalohi’i mai aki ‘a e lao ‘Aho ‘e La’a (Sunday Law). Koe’uhi ko e ‘ikai ke nau matu’aki tu’u ‘i he mo’oni, pea koe’uhi ko e ngaahi feke’ike’i mo e vätau ‘i mamani. Ko kinautolu ko ë ‘oku fekumi ki he fiemalie ‘a honau loto mo e ta’e maau ‘o mamani tenau fakaholo katoa ke ma’u ‘a e “sila” ‘o e ‘Otua” pë ko e “faka’ilonga ‘o e manu fekai.”

‘Oku ha’u ‘a e ngaahi laumalie ‘o e fanga tevolo ki mamani ke nau kakä’i ‘a mamani kotoabe. Ko kinautolu, ko ‘ë ‘oku nau o‘i ‘a e folofola ‘a e ‘Otua ko ho nau fakahinohino ‘e ‘ikai tenau tö ki he fo’i käkä fakamämani lahi ko ‘eni. Te nau ‘ilo ‘a e mo’oni ‘o Jisu mo Hono ‘Aho Tabu, pea te nau tauhi ia ko ‘enau talangofua ‘i he loto-hounga mo e ‘ofa kiate Ia – ‘o ‘au ai pe ki he manuki’i ki he mate. (Fakaha 2:10)

Pea kuo ‘osi taki taha fai ‘ene fili (pea ‘e ‘ikai ke fu’u fuoloa atu mei heni) pea ‘e tapuni leva ‘a e matapa ‘o e fainga mälie pë ko e ‘ahi-‘ahi (probation). ‘E toki tö folofola leva ‘a Jisu, “Ko ia oku taeagatonu, tuku ia ke taeagatonu ai be: bea ko ia oku uli, tuku ia ke uli ai be: bea ko ia oku agatonu, tuku ia ke agatonu ai be: bea ko ia oku maonioni, tuku ia ke maonioni ai be.” Fakaha 22:11.

Pea kuo ‘osi fakapapau’i ‘a e fo’i keisi pë ko e fo’i hopo kotoabe ki he mo’ui ta’engata pë ko e mate ta’engata. Toki-tö mai leva ‘a e mala’ia ‘e fitu fakamuimui, ko e ngaahi mala’ia fakamanavahe ‘o Fakaha 16 ‘e lilingi mai ki he kau angahala pea ‘e hoko ‘a e fepaki fakaemamani lahi ‘i he mala’ia hono ono. ‘E tatau ai pe ‘a ho vakai ki he me’a ni, oku ngaolo mo fakafufu mai ‘a e taimi ‘e hoko ‘o kehe ‘aupito ai ‘a mamani. Ko e fepaki fakaemamani lahi ko‘eni ‘oku te’eki ke a’usia ki ai ‘a hotau fakalauloto. ‘E fëfë nai?